حكيم نزاري قهستاني

 سعد الدين نزاري قهستاني ( ه . ق  721ـ 645  مطابق با 699ـ 626  شمسي )  از سرايندگان بزرگ نيمة دوم سده هفتم و آغاز هشتم است . اغلب تذكره نويسان از او به نام نزاري فوداجي بيرجندي ياد كرده اند .

نزاري سه پسر به اسامي محمد ، شهنشاه  و نصرت داشته است . فرزند اول او محمد مي باشد  كه شعر نيز مي سروده و در عنفوان جواني در گذشت است .

برخي از اشعار حكيم حكايت از اعتقاد او به مشرب باطنيان دارد . او معتقد است كه اعتقاد به امامت و پيروزي از اهل بيت (ع) را از پدر خويش آموخته است .

حق ازين پيش كه در پيروزي اهل البيت       معتقد كرد به اثبات امامت پدرم

چه قيامت كه نمي ديدم اگر بيش از مرگ          ظاهر العين نمي كرد كرامت پدرم

نزاري پيوسته مورد حسادت حسودان و معاندان و متعصيان زمان خود بوده و اغلب او را به ملحدين نسبت مي دادند.

بسياري از شعرا و نويسندگان از آن جمله جا شاعر و عارف نامدار سدة نهم برخي از اشعار حافظ را متأثر از اشعار حكيم نزاري مي دانند و يا به عبارت ديگر معتقدند كه حافظ از شيوه نزاري پيروي كرده است .

نزاري هم عصر سعدي بوده است .

در كتاب تاريخ آل ياسر مشهور به حسامي واعظ ، ضمن بيان هم عصري حكيم نزاري با سعدي ، آمده است كه اين دو با هم در شيراز و بيرجند صحبت داشته اند . و شيخ يكي از دو نوبت به عشق صحبت با اواز شيراز به بيرجند آمده و ذكر او را در منظومات خود آورده است .

ازتأليفات مهم حكيم به ديوانهاي زير مي توان اشاره كرد.

1ـ سفرنامه كه شرح سفر دو سالة نزاري  به سال 687 ه .ق به اصفهان است و شامل 1200 بيت مي باشد و بروزن مثنوي معنوي است .

2ـ ادب نامه كه داراي دوازده باب است و براساس شاهنامة فردوسي ، كليله و دمنه و … د ر50 سالگي به سال 695  ه. ق  تنظيم كرده است .

3ـ ما جراي شب و روز كه در سال 699 ه . ق سروده و شامل 550 بيت است

4ـ مثنوي از هر و مرهر كه بر وزن  خسرونامة عطار و خسرو  و شيرين نظامي مي باشد . و شامل 10000 بيت و در سال 700 ه . ق سروده است .

5ـ دستور نامه كه مشهورترين مثنوي نزاري مي باشد و بروزن اسكندرنامة نظامي در اوايل سال 710 ( 689 شمسي ) سروده است .

غالب تذكره نويسان از نزاري بالقب ياد كرده اند ليكن او در اين باره چنين گويد :

داني نزاري را گروهي        چنان دانند كو مردي حكيم است

حكيم نزاري در سا ل 720 و يا 721 ( 699 شميس ) چشم از جهان بسته است . مزار او در خيابان كه به نام وافتخار او در بيرجند نامگذاري شده و محل زيارت اهل بصيرت مي باشد واقع است. 

باغ موزه اکبریه بیرجند یکی از زیباترین باغ های ایرانی است که شامل بخش های باغ و موزه باستان شناسی و موزه مردم شناسی و موزه حیات وحش می باشد. عمارت این باغ توسط شوکت الملک ساخته شده است. این باغ در نشست سی و پنجم یونسکو در سال 2011 میلادی به عنوان میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید و نیز در سال 1378 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.

موزه میراث پهلوانی(زورخانه امیر عرب بیرجند)

سابقه زورخانه امیر عرب به دوره قاجار می‌رسد که در آن زمان فقط یک زورخانه در محله لب‌بند و در فاصله دو بند معروف حاجی محمدجعفر و باروت کوبان ( محل کنونی سه راه اسدی و پاساژ سلطانی ) در یک کوچه فرعی واقع بوده است که با نام زورخانه لب‌بند(در لهجه محلی لوبند) مشهور بوده و اکنون به نام زورخانه امیر عرب فعال است.

وجود کاروانسراها درگذشته ؛ بنا به موقعیت ویژه ی _ اقتصادی شهر بیرجند ؛ به تجارت و بازارش ؛ رنگ و بو و رونقی ویژه داده بود . امن ترین راه دسترسی تاجران‌ هندی به بازارهای منطقه ای و خاور میانه این شهر بود . ( پیش از اب = زاهدان ) ؛ در آن روزگار مجموعا 16 کاروانسرا در شهر بیرجند وجود داشت که تعدادی از این کاروانسراها به عنوان دفتر کار تاجران هندی و یا انبار کالا و مرکز خرید و فروش بود. اگر چه قدمت برخی از این کاروانسراها به دوره های تاریخی زندیه و صفویه و قاجاریه می رسید. قیصریه ( سه راه اسدی ) محلی در بازار بیرجند بود که کسبه مختلف در آن اشتغال به کسب داشتند و بارانداز بود . برای بارهای تجاری و حمل و نقل آنها به بازار های دور دست در دیگر ممالک .

کاروانسرای شارختی ها ، کاروانسرای محسن زاده ، کاروانسرای وصل به مصلی ( مستوفی ؟ ) ، کاروانسرای محمد مودی، کاروانسرای سادسی، کاروانسرای گازاری ها ، مقابل کاروانسرای محسن زاده،کاروانسرای اخوان، ، کاروانسرای میرزا مه رضا، کاروانسرای شرکت شرق ، کاروانسرای خرازی، کاروانسرای شرکت نفت، کاروانسرای چارخسی ها و کاروانسرای حاجی ملک از دیگر کاروانسراهای فعال در زمان های قدیم بوده که نقش موثری در حضور و فعالیت تجار و بازرگانان در بیرجند داشته اند. متاسفانه در حال حاضر بیشتر این کاروان سرا ها تخریب شده و تعداد اندکی که باقی مانده اند هم در آ نها فعالیت تجاری به چشم نمی خورد

تصویر : کاروانسرای محسن زاده . بازار محسن زاده ( خطی ز آب طلا .منشی اش غزا ( قضا ) و قَدر / بنوشته بر درِ این کاروانسرای دو در / و .‌

چه زیباست روئیدن گل

                                      چه زیباست رقصیدن باد

                                                                         چه زیباست ترنم باران

و چه زیبا و باشکوه است خاطره آن لحظه که خداوند، هستی عالم را با شکفتن شما غنچه زیبا ، زیبا تر نمود و عالم هستی را به وجود شما نازنین مزین کرد. اینک در سالگرد فرخنده تولد شما دوست خوب و مهربان بر خود لازم می­بینیم که هم صدا با فرشتگان و هم نوا با تمام عزیزانی که وجود پر مهرت را در آغوش سبز زندگی نظاره گرند بگوییم :

تولدتان مبارک

موفقیت و سربلندی شما در تمامی مراحل زندگی آرزوی قلبی ماست.

شعر محلی بیرجندی”که ملوچ؟”(که می خواهد؟)،متأثر از خبری ست که در آن دبیری برای تأمین هزینه ی جهیزیه ی دخترش،به فروش کلیه روی می آآورد .

 كه‌ مَلوچ‌؟»

1)-یَاْ دبیر ِ دَ‌ سِرْسه‌كيچّه‌ مُگُفت:          کیف و كَوش‌ و كلا (ه‌) مُوْ رَ كه‌ مَلَوچ‌؟

2)-كِرديُم‌ْ خُان‌ُ و مُاْن‌ِ خُوْ رْ حرّاج‌             خُاْنَه‌ و سَرْپنا مُوْ رَ كه‌ مَلَوچ‌؟

3)-روزِ مُوْ رْ مغزِ بَاْدُم‌ِ بَاْس                    سفره یِ نَاْشْتا مُوْ رَ كه‌ مَلَوچ‌؟

4)-مبتلاي‌ِ بلا شده‌ دل‌ْ مُوْ                  اِي‌ دل‌ِ مبتلا مُوْ رَ كه‌ مَلَوچ‌؟

5)-كَاْته‌ و تات‌ و سرْخراب‌ اَاْيُم‌              كلّة‌ بي‌هوا مُوْ رَ كه‌ مَلَوچ‌؟

6)-دردِ خُوْ رْ جا دوا مُوْ سرْ مِكَشُم‌        قرص‌ و شيشَي‌ْ دوا مُوْ رَ كه‌ مَلَوچ‌؟

7)-مَاْرِضا رَ صبا عمل‌ مِكُنَن‌ْ                 دردِ دل‌ْ مَاْرِضا مُوْ رَ كه‌ مَلَوچ‌؟

8)-مَاْتَمُاْنَاْيَه‌ تُو سِرا هر رو                   داغ‌ِ مَاْتَمْسرا مُوُرَ كه‌ مَلَوچ‌؟

9)-زندگُاْني‌ْ مُوْ كربلاي‌ِ بُرار                  روضه ی ِ كربلا مُوُ رَ كه‌ مَلَوچ‌؟

10)-بي‌ صدا دل‌ْ مُوْ مِشْكَنَه‌ هر رو         چيني‌ِ بي‌صدا مُوْ رَ كه‌ مَلَوچ‌؟

11)-دم‌ِ بخت‌ اَاْيه‌ دخترِ از مُوْ                جا عروسي‌، عزا مُوْ رَ كه‌ مَلَوچ‌؟

12)-سرْ صف‌ْ اَاْيُم‌ اما نِدَاْرُم‌                  اول‌كوپن‌ِ نفت‌ و جا مُوْ رَ كه‌ مَلَوچ‌؟

13)-بيست‌ سالَاْ بُرا كه‌ جُاْ مِكَنُمْ           حَاْصِل‌ِ سال‌ و ما (ه‌) مُوْ رَ كه‌ مَلَوچ‌؟

14)كِردِيُم‌ پارْ كليه‌ي‌ِ دَفروش‌                باز امسال‌ پا مُوْ رَ كه‌ مَلَوچ‌؟

15)-پا نِبُو ور عصا مِدُم‌ْ تكيه‌                 بَاْدِ چن‌ رو عصا مُوْ رَ كه‌ مَلَوچ‌؟

6)-موي‌ِ مو شُوْ سفيد و روزْ سياه‌         سيل‌ِ روزِ سيا مُوْ رَ كه‌ مَلَوچ‌؟

17)-مرگ‌ْ بُر مُوْ عروسي‌ِ به‌ خدا             اَاْرزوْ مُردَنا مُوْ رَ كه‌ مَلَوچ‌؟

)-عندليب‌ِ» اسيرِ تُو قفسُم‌ْ              شِاْرِ شور و نوا مُوْ رَ كه‌ مَلَوچ‌؟

19)-غم‌ِ دنيا نصيب‌ِ مُوْ بَاْس                  اجرِ روزِ جزا مُوْ رَ كه‌ مَلَوچ‌؟

20)-مورْْ خدا بَاس‌ِ از همه‌ دنیا                همه‌ چي‌ جز خدا مُوْ رَ كه‌ مَلَوچ‌؟

 #سعید_عندلیب